Palet, taşıma zincirinin hemen her halkasında kullanılmaktadır. Kullanımı alıcının
deposunda başlayıp kamyonda, nehirde, trende, limanda (antrepoda ve rıhtımda) ve gemide
devam etmektedir.
PALET HAKKINDA GENEL BİLGİ
Paletler, yükü birimleştirmede kullanılan standart tavalardır. Yükler bu tavalara
istiflenir ve ambalajlanır. Böylelikle taşınmaya hazır hâle getirilir. Palet, birbirine bağlanmış
iki palet ızgarasından oluşur. Palet ızgaraları arasında forklift çatallarının girebileceği kadar
açıklık bırakılmıştır. Bu boşluk 10 cm’dir. Paletlerin vasfı (tahta, plastik vb.) ile ilgili değişik
ülkelerin (sıhhi) mevzuatlarından kaynaklanan farklılıklar olabilir. Bu hususla ilgili olarak
nakliyatçının ve (ilgili ithalatçı ve/veya müşavirliklerimiz aracılığı ile) ihracatçının bilgi
sahibi olması gerekir.
Taşıma tekniğinin önemli prensiplerinden birine göre bir defada taşınacak miktar,
mümkün olduğu kadar büyük ve standart boyutlarda olmalıdır. Bu nedenle taşıma
ekipmanının verimliliği, parçaların ve ham maddelerin yığınlanarak veya toplanarak birim
yük şekline getirilmesiyle artırılır. Ufak parçaları belli büyüklükteki kutulara doldurup
parçaları paletler üzerinde toplayarak veya malzemeyi paketleyerek bir seferde çok miktarda
malzemenin taşınması sağlanır.
Teorik olarak birim yük büyüklüğü, taşıma işleminin verimini olumlu yönde etkiler.
Bu şartı sağlayacak araçların geliştirilmesine son yıllarda büyük önem verilmiştir. Tüm
taşımacılık endüstrisinde devrim yaratan bu araçlar, sağladıkları ekonomik avantajlara oranla
son derece basittir. Ortaya çıkışları sadece yukarıdaki prensibi uygulamaya çalışmanın bir
sonucudur.
Paletler, doğrudan taşıma yapmaz. Fonksiyonları, taşınacak malzemenin belirli
boyuttaki bir hacim içinde toplanmasını ve korunmasını sağlamaktan ibarettir.
Paletler, birçok kutuyu ve balyayı aynı anda taşımak için dizayn edilmiştir. Bir palet
üzerindeki yük, istifli yük ile birleştirilmiş yük olarak adlandırılır.
Paletler genel olarak ağaçtan, çelikten veya plastikten yapılır. Ağaç paletler, birkaç
kiriş üzerinde düz bir yüzey meydana getirecek şekilde imal edilir. Paletlerin toplam
yüksekliği 10-15 cm kadardır. Bir palet iki yüzü arasında bulunan destek takozları, forklift
çatallarının araya girmesini sağlar.
Yükler, palet üzerine malzemenin şekline ve cinsine göre belirli bir düzende
yerleştirilir. Yüklü paletler, 5-8 metre yüksekliğe kadar üst üste konulabileceğinden
malzemenin ezilmesine ve devrilmesine engel olacak biçimde konumlandırma yapılır.
PALETLERİN YAPILARI
Paletler doğru zamanda, doğru yerde, doğru malzemenin doğru miktarda ve doğru
maliyetle hazır olması için kullanılan ekipmanlardır.
Günümüzde özellikle otomotiv sektöründe, yaygınca kullanılan JIT (Just In Time)
yöntemi ile önemi artan malzeme akışı stratejisi, paletlerin kullanımının anlam ve önemini
vurgulamaktadır.
Yassı paletler, istif işleri için oldukça uygun elemanlardır. Forkliftler gibi istif
makineleri ve raf sistemleri gibi taşıyıcıların kullanılması hâlinde yassı paletler tek tercihtir.
İki yönlü veya dört yönlü paletlerin kolay kavranabilmesi ve paletlere ulaşılabilmesi
mümkündür.
Ayrıca paletler tek yüzlü veya iki yüzlü olabilir. Tek yüzlü olanlar, tek sıra hâlinde
taşınacak ve depolanacak yükler için uygundur. İki yüzlü paletler ise üst üste dizilerek paletli
yüklerin taşınması ve yüklerin dizi hâlinde depolanmasına imkân veren paletlerdir.
Değişik fonksiyonlara sahip paletlerin ahşap, karton, pres malzeme, çelik sac veya
alüminyum sacdan yapılması mümkündür. Son zamanlarda kimya ve gıda sektörlerinde,
plastik esaslı hijyenik paletlerin kullanımı artmıştır.
Palet seçimindeki en önemli etkenler paletlerin kalitesi, malzemesi ve maliyetleridir.
Kötü kalitedeki paletler zaman kaybına, malda zarara, üretimi yavaşlatmaya ve hasarlı
taşıma yaparak büyük miktarda işletme sermayesinin harcanmasına neden olabilir.
Uzun ömürlü palet seçiminde en önemli nokta, paletin yapıldığı malzemedir. Bunlar;
ahşap, preslenmiş tahta lifleri, plastik veya metal plakalardır. Plakalar, özel konstrüksiyona
sahip olduklarından malların sürtünerek tutunma etkisini arttırır.
YAPILDIKLARI MALZEMELERE GÖRE PALETLER
Paletler ahşap, sunta, ondüle fiber, plastik ve metal gibi çeşitli malzemelerden
yapılmış olabilir. Kullanım alanları birbirinden farklıdır. Taşınacak ürünün niteliğine göre
uygun olan palet kullanılır.
AHŞAP PALETLER
Piyasadaki mevcut palet malzemeleri içinde, palet malzemelerindeki gelişmeye
rağmen tane yük taşımacılığında hâlâ en büyük hisseyi elinde bulunduran malzeme ahşaptır.
Çok geniş boyut yelpazesine ve kullanım alanına sahiptir.
Ekonomik ve kolay kullanılabilir olmasından dolayı ahşap paletlerin satışı, her yıl bir
önceki yıldan daha fazla gerçekleşmektedir. Tipik bir 48–40 ahşap palet, bugün 15 yıl
öncesine göre biraz daha pahalıdır.
Ahşabın tabiatta çok kolay çözünebilme ve yeniden kullanılabilme özelliklerine
rağmen ticari bir yaklaşımla özellikle tek yönlü sevkiyatlarda paletlerin yük boşaltımından
sonra imhası sorunu ortaya çıkmaktadır. Bu da ek bir maliyet getirmektedir.
SUNTA PALETLER
Suntadan mamul paletler, ahşap paletlere yer tasarrufu sağlaması açısından ciddi bir
rakiptir. Sunta paletler, ahşap talaş ve sentetik organik reçinelerin yüksek basınç ve sıcaklık
altında şekillendirilmesi ile oluşur. Bazı temel özellikleri şöyle sıralanabilir:
Ahşap paletlere nazaran dörtte bir oranında depolama hacmi avantajı sağlar.
Konstrüksiyon itibariyle bünyesinde çivi ve benzeri metal bağlama elemanları
bulundurmadıklarından sevkiyatı yapılan malın zarara uğrama olasılığını en aza
indirir.
Sunta paletler, uniform bir yük dağılımı olması durumunda ahşap paletler kadar
taşıma kapasitesine sahiptir. Kereste fiyatlarına endeksli ahşap paletlerle
karşılaştırıldıklarında sunta paletler, birinci sınıf kereste yerine hâlihazırda
bulunan talaş ve düşük kaliteli tahta parçalarından imal edildiklerinden
piyasadaki ham madde fiyat dalgalanmalarından etkilenmez.
Sunta paletler, yapıları nedeniyle hava koşullarından çok fazla etkilenir. Bu
sebeple kapalı ortamlarda istiflenmeleri gerekir.
ONDÜLE FİBER
Tek yönlü sevkiyatlarda ekonomik çözümlerden biri de ondüle fiber paletlerdir.
Yaklaşık 3.00 dolardan başlayan düşük ortalama fiyatlarla ve ağırlıkları 30 ile 70 lbs
arasında değişen ahşap paletlere göre 10 lbs’lik bir ağırlıkla otomotiv ve gıda endüstrisinde
önemli bir alternatiftir. Bir diğer önemli özellikleri de 4.000 lbs’ye kadar dinamik
zorlanmalara dayanabilmeleridir.
Ondüle fiber paletler özellikle izolasyon malzemeleri, kartonpiyer gibi hafif
malzemelerin yüklenmesinde kullanılır.
Bu tip paletlerin üretiminde genellikle üst tabaka, plastik bir blok ile desteklenir. Bazı
modeller, flanşlı kenar konstrüksiyonlarına haizdir. Bu modeller, tüplerin ve ondüle
kütlelerin manipülasyonunda kullanılır.
Ondüle fiber paletlerin bazıları yeniden kullanılabilir.kâğıt malzemeden imal
edilmektedir. Pratik ömürlerini doldurdukları zaman diğer ondüle malzemelerle beraber
balyanalanarak tekrar kullanım işlemine girer.
Ambarlama avantajı olarak 13 adet ahşap paletin kaplayacağı hacme, yaklaşık 100
adet ondüle fiber palet istiflenebilir. Fakat bu tip paletler de sunta paletler gibi hava koşulları
ve özellikle neme çok duyarlı olduklarından açık alan uygulamalarında kullanılamaz.
PLASTİK VE METALLER
Ahşap paletlere uzun ömür sağlamaları avantajı ile rakip olan paletler, metal ve plastik
paletlerdir. İlk yatırım maliyetinin gayet yüksek olmasına rağmen uzun vadede üretkenlikteki
artışı temin ederek kendisini amorti etmektedir. Ortalama ömrü 100 seyahattir ve
kullanıcılar, yılda yüzde iki – üç oranında bir hasar olduğunu belirtmektedir.
Plastik ve metal paletler kimyasal, farmakötical ve gıda işleme uygulamalarında
kullanılmak üzere rahatlıkla hijyenize edilebilir ve buharla temizlenebilir. Oldukça dayanıklı
olan bu paletler, otomasyon uygulamaları için uygundur. Üründe herhangi bir hasara sebep
olabilecek çivi veya kırık tahta bulunamayacağından hasar oluşma olasılığı çok düşüktür.
Yüksek maliyetinden dolayı plastik ve metal paletler, kapalı alanlardaki nakliye
işlemlerinde kullanılmalıdır
İKİ TARAFLI PALETLER
Çatalların her iki taraftan ve zıt yönlerden girişine imkân tanıyan paletlerdir.
DÖRT TARAFLI PALETLER
Bu tür paletlerde kaldırıcı kamyon çatallarının her iki yönden giriş yapabilmesi mümkündür.
KİRİŞLİ PALETLER
Amerika’da yaygın olarak kullanılan kirişli paletler, en fazla 48 x 40 inç boyutlarında
tercih edilmektedir. Bu paletlerin imalatında birim yükü destekleyen kirişler kullanılır.
Kirişler, üst ve alt kademe levhaları arasında kalan tahta levhalardır. Dört taraflı girişi
mümkün kılmak için kirişlere çentik açılması durumunda “dört taraflı kirişli palet”, kirişlere
çentik açılmaması hâlinde ise “iki taraflı kirişli palet” adını almaktadır. Palet krikosunun (kaldırıcısının) tekerleklerinin girebilmesi amacıyla alt kademedeki tahta levhalara yiv
açılabilmektedir.
BLOK PALETLER
Dört taraflı girişi olan blok paletlerin imalatında, birim yükün taşınmasına dayanak
oluşturan tahta bloklardan yararlanılır. Genellikle alt kademe levhaları desteklemek üzere 4
ile12 blok kullanılmaktadır. Bloklar ve kademe levhaları arasında ince kirişler vardır. Blok
paletler, alt kademe levhaları olmaksızın da imal edilebilmektedir. Blok paletin uzunluğu,
kiriş levhasının uzunluğu; genişliği ise kademe levhalarının uzunluğu ile belirlenmektedir.
Gerek kirişli gerekse blok paletler, müşterilerin istekleri ve ihtiyaçları doğrultusunda
çok değişik biçim ve boyutlarda tasarlanabilmektedir.
PALET STANDARTLARI
Paletler, sanayi ve tüketim mamullerinin taşınması, dağıtılması ve depolanmasında
kullanılan temel ekipmanlardan biridir. Kara yolu, hava yolu ve deniz yolu taşımacılığında
ürünlerin titreşim ve darbelere karşı korunmasının yanı sıra etkin bir şekilde depolanması ve
dağıtılmasını da sağlayan paletlerin standardizasyonu çok önemlidir. Bununla birlikte bugün
dünyada çok farklı türde paletler kullanılmaktadır. Örneğin, Avrupa’da üretilen paletler (800
mm x 1200 mm) veya (1000 mm x 1200 mm), Amerika’da üretilenler çoğunlukla (1219 mm
x 1016 mm), Japonya’da üretilenlerin çoğunluğu ise (1100 mm x 1100 mm)’dir.
Ülkeler arası standardizasyon farklılıkları, ürün dağıtım etkinliğini azaltmaktadır.
Örneğin ihraç malları, varış ülkesinde kullanılan taşıma ekipmanına uygun paletlere yeniden
istiflenmek zorunda kalmaktadır. Bu durum, tüketim ve sanayi mamullerinin maliyetlerini
yükseltmekte ve değerli doğal kaynakların (kereste, enerji vb.) israfına yol açmaktadır. Hatta
standart dışı paletlerin kullanılması, taşıma sırasında paletlerin fiziksel olarak arızalanması,
insan sağlığı ve güvenliğini de tehlikeye sokmuş olacaktır.
Malzeme taşımacılığında kullanılan paletlerin önemli bir bölümünün ahşap paletler
olduğu düşünüldüğünde imalat, bakım, onarım ve geri dönüşüme ilişkin kalite seviyelerini
belirleyecek bir uluslararası standardizasyonun gereği daha iyi anlaşılacaktır. Örneğin,
Amerika’da ahşap palet üretiminde kullanılan yıllık odun miktarı 14 milyon m3
tür. Düşük
kaliteli paletler, hem ürünü çeşitli darbelere karşı etkin bir şekilde koruyamayacak hem de
kullanım ömrünün kısa olması nedeniyle kaynak israfına yol açacaktır.
Ahşap paletlerin standardizasyonuyla ilgili birçok ISO (Uluslararası Standardizasyon
Örgütü) ve CEN (Avrupa Standardizasyon Enstitüsü) standardı bulunmaktadır. Bu
standartlar; palet üretiminde kullanılan ham maddenin nem oranı ve kalitesi, paletlerin
fiziksel dayanıklılığı, palet çivilerinin bükme rezistansının ölçülmesine yönelik deneyler,
paletlerin bakım ve onarımı, palet boyutları, imalatı ve işaretlenmesi, palet spesifikasyonları
gibi konuları kapsamaktadır. Kaliteli paletler, başlangıçta yüksek maliyetli görülse de düşük
kaliteli olanlara göre onarım ve bakım işlemleri daha kolay yapılabilmekte ve kullanım
ömrünün daha uzun olması nedeniyle de çok daha fazla sayıda taşımacılıkta
kullanılabilmektedir. Sonuç olarak yüksek kaliteli paletlerin tercih edilmesinin, uzun vadede
firmaların taşımacılık maliyetlerine olumlu yönde etkisi olacaktır.
Avrupa’da Standardizasyon Uygulamaları
Avrupa ülkeleri zamanla paletlerde standardizasyona giderek ölçü, kalite, malzeme
cinsi ve nem oranı, kullanılan çivi vb. özelliklerini saptamışlar ve bu standartlara göre
paletler Europalet olarak anılmaya başlamıştır. Europalet ile ilgili standart numarası UIC
435-2V’dir.
Amerika, Kanada ve Meksika’da palet standartları ise Avrupa standartlarından
değişiktir. Bu ülkelerde paletlerin 7CFR 319.40 standardına uygun olması istenmektedir.Avrupa ve Amerika standartları arasındaki en büyük fark paletlerin ölçüsüdür. Europalet
ölçüleri 80 cm x 120 cm iken Amerika standardında ölçü 100 cm x 120 cm’dir.Standart dışı palet ile Europaletin boyut, kalınlık ve ortalama ömür süreleri aşağıda
karşılaştırmalı olarak gösterilmektedir. Europaletin maliyeti, standart dışı paletlere göre çok
daha düşüktür.AB ülkeleri, özellikle Doğu Avrupa ülkelerinin Europalet üretimine geçmesi ve
standarda aykırı paletleri Europalet olarak piyasaya sürmesi üzerine Avrupa Paletçiler
Derneği (EPAL)’ni kurmuşlardır. EPAL, Europalet standardına uygun paletlere EPAL
damgası vurulması için palet üreticilerine yetki veren ve bu yetkinin doğru kullanımını
denetleyen özel statüde bir kuruluştur. Avusturya, Fransa, İsveç, İngiltere, Almanya,
Slovakya, Slovenya gibi dış ticaretimizin önemli düzeyde olduğu ülkeler EPAL üyesidir.
EPAL paletin özellikleri aşağıda belirtilmektedir:
Paletin uzun kenarındaki sol takozun üzerinde, ilk üreten ülkenin demir yolu
işletmesinin (Europalet üretim lisansını veren demir yolu kuruluşunun) sembolü
bulunur.
Sağ takozun üzerinde, paletin geri dönüşüm ve tamir edilebilirliğinin garantisi
olan “EUR” damgası bulunur.
Orta takozun üzerinde, Avrupa Palet Birliğinin Sembolü (EPAL), üretildiği
ülkenin kodu, üretici firmanın kodu, üretim tarihi (yıl/ay) bulunur.
Avrupa Birliği (AB) ülkeleri maliyet, çevre koruması vb. unsurları dikkate alarak aynı
paletleri defalarca kullanmak üzere Avrupa Palet Havuzu’nu oluşturmuşlardır. Kullanılan paletler ikinci el fiyatında palet havuzuna satılmakta, burada tamir edilmekte ve bakımları
yapıldıktan sonra da ihtiyacı olanlara tekrar satılmaktadır. Türkiye, Avrupa Palet Havuzu’na
üye değildir.
EPAL Europalet sisteminin ülkemizde de yerleşmesi için T.C. Devlet Demir Yolları
(TCDD), İhracatçı Birlikleri, Türk Standartları Enstitüsü (TSE) vb. kuruluşların çalışmaları
devam etmektedir. Bazı palet üreticisi işletmeler, EPAL ile temasa geçerek Europalet ve
EPAL damgasını kullanma yetkisini almıştır. Ancak paletlere bu damgayı vurmanın
karşılığında da bir ücret ödemektedir. Europalet sisteminin ülkemizde uygulanmaması,
gelişmiş ülkeler karşısında uğranılan prestij ve imaj kaybının yanı sıra maliyeti daha yüksek
olan standart dışı paletlerin kullanılması, ülke ekonomisinde önemli kayıplara yol
açmaktadır.
KAYNAK:www.megep.meb.gov.tr
SODES LOJİSTİK ARA ELEMANI YETİŞTİRİYORUZ PROJESİ
ASLI MULUK